در این مقاله قصد داریم به این سوال بپردازیم که قرارداد اقاله بیع چگونه نوشته می‌شود:
همه ما تجربه انعقاد قرارداد را داریم. بااین‌حال ممکن است شما هیچ‌گاه یک قرارداد کتبی را امضا نکرده باشید؛ اما تا دلتان بخواهد به‌صورت شفاهی با دیگران توافقاتی را انجام داده‌اید. مثلاً از لباس مجلسی دوستتان خوشتان آمده و پس از پرداخت 200 هزار تومان، آن را خریده‌اید. پس از پوشیدن لباس، متوجه می‌شوید که کمی برای شما تنگ است و قابل‌استفاده نخواهد بود. از طرفی، دوست شما نیز به هر دلیلی می‌خواهد که پول لباس را بازگرداند تا لباسش را به او پس بدهید.
در این مثال، یک عقد بیع واقع شده است که طرفین آن قصد دارند معامله را به‌صورت دوطرفه و با رضایت یکدیگر برهم بزنند. در این صورت، شما لباس دوستتان را به او برمی‌گردانید و او هم پول را مسترد می‌کند. به تمام این اتفاقات و برهم‌زدن دوطرفه قرارداد در حقوق، “اقاله” می‌گوییم. اقاله قراردادهای بیع در توافقات بزرگی مانند خریدوفروش تجهیزات صنعتی، طلا و جواهر و امثال آن اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند.
در همین راستا، این مطلب را به برهم‌زدن دوطرفه بیع اختصاص داده‌ایم تا آثار و نحوه تنظیم قرارداد اقاله بیع را به‌صورت دقیق بشناسید.
اقاله (تفاسخ) به چه معنا است؟
پیش از آنکه بگوییم اقاله در بیع به چه معناست باید توضیح مختصری راجع به اسباب انحلال (راه‌های برهم‌زدن) قراردادها ارائه دهیم.
همه افرادی که یک قرارداد صحیح را منعقد کرده‌اند می‌توانند از طریق روش‌های زیر به آن خاتمه دهند:
فسخ (انحلال یک‌جانبه)
اقاله یا تفاسخ (انحلال دوطرفه)
انفساخ (انحلال قرارداد قهری و بدون دخالت طرفین است)
ازآنجایی‌که اقاله، توسط اراده دو نفر انجام می‌شود و همان افرادی که عقد را ایجاد کرده‌اند نسبت به برهم‌زدن آن تصمیم گرفته‌اند، به آن عقد یا قرارداد می‌گوییم.
قرارداد اقاله بیع چیست؟ در چه جایی کاربرد دارد؟
هنگامی که دو یا چند نفر بر ایجاد هر یک از انواع بیع مانند بیع شرط، بیع نسیه و… توافق می‌کنند، این حق را خواهند داشت که با توافق یکدیگر به آن خاتمه دهند. در این صورت، نه‌تنها خود معامله بلکه آثار آن نیز از بین می‌رود. این عمل حقوقی همان اقاله‌ای است که در مقدمه توضیح دادیم؛ بنابراین:
“قرارداد اقاله بیع که به آن تفاسخ نیز گفته می‌شود، مطابق ماده 283 قانون مدنی صورت می‌پذیرد. در اینجا، طرفین عقد بیع با یکدیگر توافق می‌کنند که به قراردادشان خاتمه دهند. به‌این‌ترتیب، بایع، موظف است ثمن را به مشتری مسترد نماید؛ درحالی‌که مشتری نیز نسبت به تسلیم مبیع به بایع متعهد می‌شود.”
احتمالاً درمورد کلماتی مثل مبیع، ثمن و بایع دچار ابهام شده‌اید. این کلمات معانی دشواری ندارند. تصور کنید که شما در ازای پرداخت 1 میلیارد تومان پول به آقای احمدی، باغ او را خریده‌اید. حال پس از گذشت چند ماه، هر دو به این نتیجه رسیده‌اید که قرارداد را به هم بزنید. اگر این برهم‌زدن به‌صورت یک‌جانبه و از سوی یکی از طرفین بیع باغ بود، به آن فسخ قرارداد بیع می‌گفتیم.
این در حالی است که در اینجا تراضی و تفاهم دوطرفه برای پایان‌دادن به قرارداد وجود دارد. پس در اینجا، شما مشتری هستید، آقای احمدی بایع (فروشنده)، پولی که پرداخته‌اید ثمن و مبیع همان باغ مورد معامله است.
دقت داشته باشید که نوشتن قرارداد اقاله بیع، در برخی مواقع از نوشتن قرارداد بیع نیز دشوارتر است. چرا که در تفاسخ، آثار قرارداد مانند مالکیت و… از بین می‌رود. پس هیچ‌گاه بدون دریافت راهنمایی از وکیل و گذراندن جلسات مشاوره حقوقی اقدام به اقاله قراردادتان نکنید.
چطور نسبت به صحیح بودن عقد اقاله بیع مطمئن شویم؟
اگر در خاطرتان باشد، گفتیم که اقاله یک نوع عقد (قرارداد) است چون بر اساس اراده دو یا چند شخص ایجاد می‌شود. به همین دلیل باید تمام شرایطی که برای صحت و درستی عقود مطرح شده است، در اقاله هم وجود داشته باشد.
شرایط صحت قرارداد اقاله بیع بر اساس ماده 190 ق.م عبارت است از:
1. وجود قصد و رضایت هر دو طرف عقد بیع مبنی بر پایان‌دادن به بیع.
2. اهلیت داشتن طرفین؛ یعنی بایع و مشتری در زمان اقاله باید عاقل، بالغ و رشید باشند. در غیر این صورت، اقاله باطل است.
3. جهت معامله یا همان هدف معامله باید مشروع باشد. به‌عنوان‌مثال اگر خریدار و فروشنده ملک هدفشان از تفاسخ بیع ملک نامشروع باشد، اقاله نیز باطل است.
4. معین بودن مورد معامله به این معنی است که اگر مورد معامله در بیع، یک باب خانه 500 متری در فلان آدرس بوده، در اقاله هم باید همچنان معلوم و معین باشد. چرا که مبهم بودن مورد اقاله، باعث ابطال آن می‌شود.
نحوه تنظیم و ارکان قرارداد اقاله بیع
در حالت کلی برای نوشتن اقاله بیع، باید تمام مواد زیر را در قراردادتان درج کنید:
ماده 1- مشخصات طرفین
ماده 2- موضوع قرارداد (مورد اقاله)
ماده 3- عوض اقاله و نحوه پرداخت
ماده 4- شروط قرارداد
ماده 5-حل‌وفصل اختلافات
ماده 6- نسخ قرارداد
منظور از عوض اقاله، همان مبلغ (ثمن) بیع اولیه است که حالا باید به طرف مقابل مسترد شود. در شروط قرارداد اقاله نیز می‌توانید منافع ایجاد شده یا کارهایی که موجب افزایش قیمت مورد معامله شده‌اند را توضیح دهید؛ سپس شروط خود را برای دریافت ما به‌ازای هر یک از این تغییرات درج کنید.
علاوه بر همه این‌ها وکلای متخصص ما در وکیل‌باشی، برای تدوین فرم قرارداد اقاله بیع ضمن درنظرگرفتن تمام این مسائل، بر مؤثر و کارآمد بودن قرارداد نیز تأکید فراوانی دارند. ازاین‌رو، شما می‌توانید سؤالات خود را در طول روز برای پشتیبان‌های تیم ارسال کرده تا دراسرع‌وقت، پاسخ آن‌ها از سوی وکیل مربوطه دریافت نمایید.
خرید قراردادهای وکیل‌باشی در 2 قالب آماده و اختصاصی، این امکان را به شما می‌دهد تا یک جلسه مشاوره حقوقی رایگان از سوی وکلای پایه یک دادگستری مجموعه دریافت کنید.
آیا می‌توانیم یک یا چند قسمت از قرارداد بیع را اقاله کنیم؟
ماده ۲۸۵ قانون مدنی در این باره می‌گوید که: “موضوع اقاله ممکن است راجع به تمام معامله واقع شود یا فقط مقداری از آن.” به‌عنوان‌مثال، شما می‌توانید، یک‌سوم از مبلغی را که در مقابل خرید ویلا پرداخته کرده‌اید را پس بگیرید. در نتیجه، به میزان 2 دانگ از مالکیت ویلا را نیز به‌طرف مقابل خود واگذار کنید.
و اما جمع‌بندی مطلب
در این نوشته از “وکیل در تهران” تلاش کردیم تا کلیاتی را درباره قرارداد اقاله بیع مرور کنیم. بر همین اساس، ابتدا این نوع قرارداد را تعریف کرده و سپس به ارکان و سایر جزئیات حقوقی آن پرداختیم. چنانچه دررابطه‌با موضوع این مقاله از قبیل اقاله بیع فضولی، فرایند اقاله بیع و مسائلی ازاین‌دست سؤالی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. مشاوران حقوقی تیم همراه و پاسخگوی همیشگی شما هستند.