در این مقاله قصد داریم به بررسی قرارداد حق العملکاری و نکات مهم آن بپردازیم:
همیشه این طور نیست که همه قراردادهای منعقد شده میان افراد بر اساس قانون مدنی تدوین شوند. به‌عنوان‌مثال قراردادهای استخدامی و کاری تابع یک قانون آمره به نام قانون کار هستند. این در حالی است که قرارداد حق‌العمل‌کاری نیز بر اساس مواد 357 تا 374 قانون تجارت تنظیم می‌شود. اگر این نام این قرارداد برای شما ناآشنا است باید بدانید که اتفاقاً این توافق در حوزه امور تجاری کاربرد فراوانی دارد.
حق‌العمل‌کارها اگر شغل معمول خود را بر این منوال قرار دهند، به‌موجب قانون تجارت، تاجر محسوب می‌شوند. این در حالی است که در میان تجار و بازاری‌ها استفاده از خدمات حق‌العمل‌کاری مسئله‌ای رایج و عادی است. چرا که خیلی از افراد زمان یا مهارت کافی را برای انجام معاملات ندارند. درحالی‌که یک حق‌العمل‌کار با دریافت کمیسیون قادر است معامله موردنظر را به‌راحتی منعقد نماید، بی‌آنکه نامی از آمر خود آورده باشد. در واقع، هدف از انعقاد قرارداد با حق‌العمل‌کارها در برخی از مواقع این است که نام تاجر فاش نشود، مسئولیت‌های قرارداد بر عهده تاجر نباشد و هیچ نشانی نیز از او در دادوستد انجام شده باقی نماند.
اینکه قرارداد حق العملکاری چیست و اصلاً در چه مواردی کاربرد دارد را در این مقاله از وکیل‌باشی توضیح می‌دهیم.
قرارداد حق‌العمل‌کاری چیست؟ چه کاربردی دارد؟
تعریف این توافق آن قدر دشوار است که برای توضیحش ابتدا باید از یک مثال ساده استفاده کنیم. فرض کنید که شما یکی از بازاریان معروف در بازار میوه‌فروش‌های شهر رشت هستید که برای خرید پرتقالهای باغداران و فروششان به بازار باید شخصاً اقدام کنید. این در حالی است به‌خاطر دلایل شخصی نمی‌خواهید چنین کاری را خودتان انجام دهید و در پی قرارداد بستن با شخص دیگری هستید که به‌جای شما این معاملات را انجام دهد.
ممکن است اولین فکری که به ذهنتان برسد، انعقاد قرارداد وکالت باشد؛ یعنی با فردی قرارداد وکالت ببندید و بعد از وکیلتان بخواهید که معامله موردنظرتان را انجام دهد. اما مشکل این است که مسئولیت‌های ناشی از قرارداد بر عهده خودتان خواهد بود. چاره چیست؟ استفاده از قرارداد حق‌العمل‌کاری.
“مطابق ماده 357 قانون تجارت، قرارداد حق‌العمل‌کاری، موافقت‌نامه‌ای کتبی است که میان آمر و حق‌العمل‌کار تنظیم می‌شود. آمر، شخصی است که به کمیسیونر دستور می‌دهد تا در ازای دریافت حق‌العمل (کمیسیون) معامله‌ای را انجام دهد. معامله مزبور به نام حق‌العمل‌کار و به‌حساب آمر انجام شده و با قراردادهایی نظیر وکالت، بروکری و دلالی نیز تفاوت‌های عمده‌ای دارد.”
بد نیست بدانید یکی از انواع حق‌العمل‌کاری در ماده 376 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی مشخص شده است. منظور ما “حق‌العمل‌کاری امور گمرکی” است طی آن حق‌العمل‌کار ملزم به انجام تشریفات گمرکی کالاهای متعلق به آمر در گمرک خواهد بود.
طرفین قرارداد حق‌العمل‌کاری چه کسانی هستند؟
بر اساس آنچه در تعریف حق العملکاری گفتیم، طرفین این قرارداد عبارت‌اند از:
آمر: فردی که به حق‌العمل‌کار دستور می‌دهد تا خریدوفروش یا هر نوع دادوستد موردنظر او را انجام می‌دهد و در قبال انجام تعهدات حق‌العمل‌کار، به او مبلغی به‌عنوان کمیسیون پرداخت می‌کند.
حق‌العمل‌کار یا کمیسیونر: شخصی است که معامله موردنظر آمر را انجام می‌دهد و چون دریافت‌کننده کمیسیون است به او کمیسیونر می‌گویند. این شخص، معاملات را به نام خودش انجام می‌دهد؛ ولی به‌حساب آمر. در همان مثال بالا شما قرارداد حق‌العمل‌کاری با آقای ابراهیمی منعقد می‌کنید تا او به‌عنوان کمیسیونر، پرتقالهای باغات رشت را بخرد بدون اینکه اسمی از شما ببرد.
آقای ابراهیمی از آقایان سعیدی، محمدی و حسینی چندین تن پرتقال می‌خرد درحالی‌که در عقد بیع صورت‌گرفته او خریدار است. پس معامله به نام او انجام شده است؛ اما به‌حساب آمر؛ یعنی این آمر است که پول پرتقال‌ها را پرداخت کرده و آقای ابراهیمی حتی یک ریال برای این کار از حساب خودش نپرداخته است.
آیا حق‌العمل‌کار نسبت به معاملاتی که انجام می‌دهد، مسئول است؟
تفاوت حق‌العمل‌کاری و عاملیت و حتی تفاوتش با عقد وکالت در پاسخ به سؤال بالا، نمایان می‌شود. باید بدانید که فرد حق‌العمل‌کار به دلیل اینکه معاملات را به نام خودش انجام می‌دهد، برخلاف وکیل و عامل، مسئول انجام تعهدات قراردادی است.
این در حالی است که در وکالت، وکیل، قرارداد را به نام و حساب موکلش انجام می‌دهد؛ یعنی به نمایندگی و نیابت از موکل، خانه‌ای را برای او می‌خرد. در عاملیت که یکی از انواع نمایندگی است و در ماده 2 قانون تجارت از آن یاد شده است نیز، عامل به دستور اصیل معامله می‌کند؛ اما این معامله باز هم به نام و حساب اصیل است و نه عامل.
تفاوت حق‌العمل‌کاری و دلالی
اینکه تصور می‌کنید کمیسیونر، یک دلال است، می‌تواند تا حدی درست باشد. در واقع، هر دوی اینها واسطه انجام معاملات هستند؛ اما در اصول و کلیات با یکدیگر متفاوت‌اند. جالب است بدانید که دلال، واسطه دادوستدها است و طرفین معامله را به یکدیگر معرفی می‌کند؛ ولی هیچ‌کدام از تعهدات ناشی از انجام قرارداد، بر عهده او نیست. چرا که اصلاً او معامله‌ای را انجام نمی‌دهد مگر در مواردی که خودش یک طرف معامله قرار می‌گیرد.
به‌این‌ترتیب، حق‌العمل‌کار، معاملات را به نام خودش انجام می‌دهد؛ پس نسبت به تمام آثار و عواقب قرارداد مسئول است.
نحوه تنظیم قرارداد حق‌العمل‌کاری
برای نوشتن این توافق‌نامه باید ابتدا از یک وکیل متبحر، مشاوره حقوقی بگیرید. چرا که تنظیم این قرارداد به‌هیچ‌وجه کار ساده‌ای نیست و کوچک‌ترین اشتباه ممکن است ضرر و زیان‌های متعددی را برایتان ایجاد کند. بااین‌وجود در ادامه ارکان یا همان اجزاء اصلی قرارداد حق العملکاری را نام می‌بریم تا با کلیت این توافق حساس آشنا شوید.
ارکان قرارداد حق‌العمل‌کاری عبارت‌اند از:
1. مشخصات طرفین (حق‌العمل‌کار و آمر)
2. موضوع قرارداد
3. مدت قرارداد
4. مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت آن
5. تضمین اجرای قرارداد
6. تعهدات حق‌العمل‌کار
7. تعهدات آمر
8. جریمه تأخیر در انجام قرارداد
9. فسخ قرارداد و شرایط آن
10. حل‌وفصل اختلافات طرفین
11. نسخه‌های قرارداد
12. امضای طرفین و شهود آن‌ها
ضروری است بدانید که هر یک از این بندها ده‌ها نکته حقوقی دارد که باید روزها راجع به آن نوشت یا صحبت کرد. بر همین اساس در پاراگراف بعدی چند نکته کاربردی و حائز اهمیت را در مورد این توافق بیان می‌کنیم.
نکات حقوقی قرارداد حق‌العمل‌کاری
به یاد داشته باشید که:
به‌وسیله نوشتن بند مربوط به تضمین اجرای قرارداد می‌توانید از طرف مقابل چک یا سفته دریافت کنید تا او نسبت به انجام تعهداتش ملزم شود. دررابطه‌با جریمه تأخیر نیز باید گفت که این جریمه مبلغی است که در ازای عدم انجام به‌موقع تعهدات باید به طرف مقابل پرداخت شود.
برای حل‌وفصل اختلافات بهتر است از نهاد داوری در قراردادها استفاده کنید. منظور از داور فردی است که آگاهی و اطلاعات حقوقی کافی برای پایان دادن به اختلافات آمر و حق‌العمل‌کار را دارد. این شخص ضمن اینکه قادر است رأی مقتضی را برای اختلاف طرفین صادر کند، از سوی هر دوی آن‌ها تعیین می‌شود.
پرداخت مالیات حق‌العمل‌کاری، یکی از وظایف شغلی اشخاص حق‌العمل‌کار است. ممکن است بگویید که کالای مورد معامله متعلق به آمر است پس چرا حق‌العمل‌کار باید مالیات بدهد؟ بله درست است که این شخص دادوستدها را به نام خودش و به‌حساب آمر انجام می‌دهد؛ اما در این وسط، به‌ازای هر معامله کمیسیون یا همان درصد حق‌العمل کاری خود را دریافت می‌کند. در واقع، درآمد حاصل از این شغل است که باعث می‌شود شخص کمیسیونر ملزم به ثبت معاملات و پرداخت مالیات شود.
جمع‌بندی مطلب
قرارداد حق‌العمل‌کاری، موضوعی است که این نوشته از وکیل‌باشی را به آن اختصاص دادیم. مسئله‌ای که در قانون تجارت به آن اشاره شده و در اغلب موارد نیز قوانین پیچیده‌ای دارد. همان‌طور که در متن مقاله هم اشاره کردیم، حق‌العمل‌کار با آمر قرارداد می‌بندد و در ازای هر معامله‌ای که به‌حساب آمر انجام دهد؛ مبلغی را به‌عنوان کمیسیون دریافت می‌کند.
در این مطلب مهم‌ترین مسائل مربوط به قرارداد مزبور را توضیح داده و بارها تأکید کردیم که تدوین توافقات خود را به وکلای دادگستری بسپارید، بدین منظور می توانید با تیم متخصص ما مشورت نمایید، منتظر تماس شما هستیم.